„Niebieskie dziewiątki i czerwone słowa”[1] czyli matematyka w spektrum autyzmu.
Czy osoby w spektrum autyzmu mogą przejawiać wyjątkowe umiejętności matematyczne, postrzegać świat liczb kolorami, kształtami a nawet zapachami? Jest coraz więcej dowodów, badań i świadectw samorzeczników mówiących, że TAK. Pewna część osób w spektrum autyzmu posiada niezwykłe umiejętności matematyczne.
W mojej praktyce również spotykam się z takimi osobami, niektóre z nich prezentuję na swoich profilach Facebook i Instagram, zajrzyjcie tu:
Daniel Tammet młody człowiek w spektrum autyzmu z wybitnymi umiejętnościami matematycznymi pisze:
Urodziłem się 31 stycznia 1979 roku – w środę. Wiem, że to była środa, ponieważ ta data jest dla mnie niebieska, a środy zawsze są niebieskie, podobnie jak cyfra dziewięć i podniesione głosy w czasie kłótni. Lubię swoją datę urodzenia, ponieważ większość liczb, które w niej występują, widzę jako gładkie i okrągłe kształty, podobne do otoczaków na plaży. To dlatego, że są one liczbami pierwszymi: 31, 19, 197, 97, 79 i 1979 są podzielne tylko przez siebie i przez jeden. Rozpoznaję wszystkie liczby pierwsze aż do 9973 po ich „otoczakowatym” charakterze. Po prostu tak pracuje mój mózg.[2]
Zjawisko to w świecie nauki nazywane jest synestezją i polega na jednoczesnym doświadczaniu doznań z dwóch lub więcej zmysłów. W przypadku synestezji liczbowej osoby mogą łączyć liczby z kolorami i kształtami. Liczby w ich umyśle mogą mieć przypisane konkretne kolory lub kształty. Na przykład, dla jednej osoby liczba 3 może być zawsze kojarzona z kolorem czerwonym, a liczba 4 z niebieskim. Inna osoba może doświadczać liczby 5 jako trójkąta, a liczby 9 jako prostokąta, widzieć liczbę 2 jako żółty kwadrat, lub słyszeć dźwięk w odpowiedzi na konkretną cyfrę.
Najczęściej spotykane formy synestezji obejmują połączenia między wzrokiem a słuchem, takie jak doświadczanie kolorów w odpowiedzi na dźwięki lub słyszenie dźwięków w odpowiedzi na widzenie konkretnych kształtów. Jednak istnieje wiele innych wariantów, włączając w to synestezję liczbową.
Podkreślić należy, że dla osób synestetycznych te połączenia są automatyczne, niezależne od ich woli czy świadomej kontroli. To znaczy, że synesteta nie decyduje świadomie, że dana liczba będzie miała przypisany określony kolor czy kształt. To połączenie jest dla niego naturalne i niezmienne.
Tak o swojej synestezji pisze wspomniany Daniel Tammet: „Uczeni nazywają moje wzrokowe, emocjonalne odbieranie liczb synestezją, czyli rzadkim neurologicznym łączeniem wrażeń zmysłowych, najczęściej dającym zdolność widzenia koloru liter i/lub liczb. Moja synestezja jest niespotykana i złożona, dzięki niej widzę kształt, kolor, fakturę i ruch liczb. Na przykład jeden jest lśniąco białe, jak gdyby ktoś zaświecił mi latarką w oczy. Pięć jest jak uderzenie pioruna lub huk fal rozbijających się o skały. Trzydzieści siedem jest grudkowate jak owsianka, a siedemdziesiąt dziewięć kojarzy mi się z prószącym śniegiem. (…) Liczby są moimi przyjaciółmi i nigdy mnie nie opuszczają. Każda jest wyjątkowa i ma własną osobowość. Jedenaście jest przyjazne, pięć głośne, a cztery ciche i nieśmiałe. (…) Jedne są duże: 23, 667, 1179; a inne małe: 6, 13, 581. Niektóre są piękne, jak 333, a inne brzydkie, jak 289. Dla mnie każda cyfra i liczba jest wyjątkowa.”
Synestezja jest obecnie intensywnie badana, ale jej dokładne przyczyny nadal nie są w pełni poznane. Istnieją różne teorie na temat neurobiologicznego podłoża tego zjawiska, w tym hipotezy dotyczące nadmiernych połączeń między obszarami mózgu odpowiedzialnymi za różne zmysły oraz odmienne przetwarzanie sensoryczne.
Jedne badania sugerują, że osoby w spektrum autyzmu mogą mieć szczególne połączenia między obszarami mózgu odpowiedzialnymi za przetwarzanie wizualne i liczbowe. Te zwiększone połączenia mogą prowadzić do powstania skojarzeń między liczbami a innymi bodźcami sensorycznymi, takimi jak kolory i kształty.
Inne mówią, że różnice w procesowaniu sensorycznym wpływają na sposób postrzegania liczb. Osoby w spektrum mogą mieć zwiększoną czułość na bodźce sensoryczne, co może prowadzić do bardziej intensywnego i bardziej złożonego doświadczania różnych impulsów zmysłowych. Ta zwiększona czułość sensoryczna przyczynia się do pojawienia się synestezji liczbowej i nietypowych połączeń między liczbami a kolorami i kształtami.
To, co warto podkreślić, co wynika również z mojego doświadczenia w pracy z niewerbalnymi osobami w spektrum autyzmu, to fakt, że niektóre z tych osób niewątpliwie posiadają niestandardowe umiejętności matematyczne. Jeżeli posiadamy wiedzę na temat synestezji, zakładamy potencjał poznawczy danej osoby i znamy sposoby na wydobycie wiedzy z jej umysłu, nie musimy uczyć jej podstawowych działań matematycznych na patyczkach czy liczydłach. Będzie to dla niej frustrujące i demotywujące, a przede wszystkim całkowicie niedostosowane do jej możliwości i potrzeb. Może się wtedy buntować i całkowicie odmawiać współpracy. W takiej sytuacji należy po prostu pracować z coraz bardziej zaawansowanym materiałem matematycznym dostosowanym do umiejętności i możliwości danej osoby. Przeczytajcie, co pisze Daniel:
Wykorzystując swoje własne doświadczenia synestezyjne już od wczesnego dzieciństwa, dorastałem z umiejętnością pracy i wykonywania obliczeń na wielkich liczbach w pamięci bez żadnego świadomego wysiłku (…) Podczas liczenia nigdy nic nie zapisuję, ponieważ zawsze potrafiłem dodawać w pamięci i jest mi o wiele łatwiej zobaczyć odpowiedź dzięki synestezyjnym kształtom, niż wykonywać dodawanie pod kreską, którego nauczały nasze szkolne podręczniki. Przy mnożeniu widzę dwie liczby jako oddzielne kształty. Obraz się zmienia i powstaje trzeci kształt – prawidłowa odpowiedź. Ten proces zajmuje kilka sekund i zachodzi samoistnie. To jest wykonywanie działań bez konieczności myślenia.
Wielokrotnie doświadczyłam w swojej pracy terapeutycznej takiego pamięciowego liczenia, niezwykłe niewerbalne dzieci w spektrum autyzmu na moich oczach dodają, odejmują , mnożą, dzielą, wyciągają procenty w całkowicie niezwykły sposób, podając po prostu prawidłową odpowiedź. A jedna z moich cudownych podopiecznych przez całe lata ( nawet wtedy kiedy jeszcze nikt nie wiedział, że ma takie umiejętności) trenowała swój umysł licząc procenty na promocyjnych gazetkach z hipermarketów! Bo jeżeli serek X jest w promocji o 35% tańszy, a soczek Y aż o 65 % i do tego w dwupaku kolejne 15% taniej, to można sobie poćwiczyć, oj można😊
Zajrzyjcie na mój profil, żeby zobaczyć przykłady – Tutaj:
Pamiętajcie w procesie terapeutycznym bądźcie bardzo uważni na możliwości i wyjątkowe potrzeby waszych podopiecznych i zawsze, ale to zawsze dostosowujecie materiał i cały proces terapeutyczny do potrzeb danej osoby.
Oto kilka przykładów znanych osób w spektrum autyzmu, które doświadczają synestezji liczbowej:
- Daniel Tammet autor książki „ Urodziłem się pewnego błękitnego dnia” jest jedną z najbardziej znanych osób w spektrum autyzmu, która doświadcza synestezji. Opisuje liczby jako posiadające konkretne kolory, kształty i tekstury.
- Scott Flansburg znany jako „Człowiek Kalkulator” wyjaśnia, że liczby mają dla niego konkretne kolory i kształty, które mu pomagają w wykonywaniu skomplikowanych obliczeń matematycznych.
- Daniel McCartney pisze, że liczby mają przypisane kolory, dźwięki i tekstury. Dzięki tym asocjacjom może łatwiej przetwarzać informacje matematyczne.
I jeszcze kilka publikacji naukowych i książek, które mogą być przydatne do zgłębienia tematu synestezji liczbowej w kontekście matematyki:
- „The Man Who Tasted Shapes” , Richard E. Cytowic. Ta książka skupia się na różnych formach synestezji, w tym synestezji liczbowej. Autor, neurolog Richard E. Cytowic, opisuje przypadki osób z synestezją i ich doświadczenia w związku z liczbami i innymi bodźcami sensorycznymi.
- „The Number Sense: How the Mind Creates Mathematics”, Stanislas Dehaene. W tej książce Stanislas Dehaene, neurobiolog i psycholog, bada procesy poznawcze związane z matematyką. Omawia również różne aspekty matematycznego myślenia, w tym możliwość synestezji liczbowej.
- „The Mathematical Brain”, Brian Butterworth, psycholog kognitywny, analizuje w tej książce związki między mózgiem a matematyką. Opisuje również przypadki osób w spektrum autyzmu i ich wyjątkowe zdolności matematyczne, które czasami łączą się z synestezją liczbową.
- „Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów.”, Temple Grandin
- Ponadto, warto zapoznać się z badaniami naukowymi publikowanymi w czasopismach naukowych, takich jak „Cortex”, „Neuropsychologia” czy „Frontiers in Psychology”, które często zawierają artykuły dotyczące synestezji i jej powiązań z matematyką.
[1] Tammet Daniel, Urodziłem się pewnego błękitnego dnia. Pamiętnik nadzwyczajnego umysłu z zespołem Aspergera, Wydawnictwo Czarne, 2010
[2] Tamże
