W terapii mowy bardzo ważna jest wstępna obserwacja, diagnoza i trafne rozpoznanie mechanizmów zakłócających.
Spora część trudności w obszarze mowy i komunikacji nie wynika z wyzwań poznawczych, ale z mechanizmów motorycznych. Coraz więcej badań wskazuje np. że trudności w komunikacji niewerbalnych osób w spektrum autyzmu mają swoje podłoże w apraksji.
Apraksja jest zaburzeniem mowy, które dotyczy koordynacji ruchów artykulacyjnych potrzebnych do prawidłowego wymawiania dźwięków i sylab. Osoby z apraksją mogą mieć trudności w planowaniu i wykonywaniu precyzyjnych ruchów artykulatorów, co prowadzi do trudności w mówieniu a nawet komunikacji niewerbalnej.
Podpowiedzi wzrokowe, takie jak patrzenie na litery, wyrazy i zdania, mogą pomóc osobom z apraksją, ponieważ wykorzystują to, co jest sprawne, a nie to, co jest niesprawne. Wykorzystują:
- Wzrokową informację zwrotną: Osoby z apraksją mogą mieć trudności w monitorowaniu i kontrolowaniu ruchów artykulatorów. Poprzez skupienie wzroku na literach, wyrazach lub zdaniach, mogą otrzymywać dodatkową informację zwrotną na temat swojej artykulacji. To może pomóc im lepiej kontrolować ruchy i planować wypowiedź.
- Literę jako wzrokowy wzorzec głoski: Patrzenie na litery, wyrazy lub zdania może pomóc w utworzeniu wzorców reprezentujących poszczególne dźwięki lub sekwencje dźwięków. Osoby z apraksją mogą mieć trudności w wydobywaniu tych wzorców z umysłu. Podpowiedzi wzrokowe mogą ułatwić im dostęp do tych wzorców i pomóc w ich artykulacji podczas mówienia.
- Ułatwienie planowania motorycznego: Patrzenie na litery, wyrazy lub zdania może pomóc osobom z apraksją w planowaniu wypowiedzi. Dostarczając widocznych punktów odniesienia, podpowiedzi wzrokowe mogą pomóc im zorganizować sekwencje dźwięków i słów. To może wpływać na poprawę płynności i precyzję wypowiedzi.
Skuteczność podpowiedzi wzrokowych w terapii apraksji mowy ma również swoje wyjaśnienie neurobiologiczne wynikające z zaangażowania obszarów mózgu, które działają sprawnie i mogą stanowić wsparcie dla procesu mówienia:
- Obszary mózgu odpowiadające za przetwarzanie języka pisanego: Podczas czytania liter, wyrazów lub zdań, aktywują się obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie języka pisanego, takie jak kora wzrokowa i kora płatów skroniowych. Te obszary pomagają w identyfikacji i rozumieniu znaków pisanego języka. Dostarczając wzrokowe podpowiedzi, osoby z apraksją mogą korzystać z tych obszarów mózgu do identyfikacji i zrozumienia wzorców dźwiękowych reprezentowanych przez litery, wyrazy lub zdania.
- Obszary mózgu odpowiadające za integrację wzrokowo-motoryczną: Wykorzystanie podpowiedzi wzrokowych angażuje także obszary mózgu odpowiedzialne za integrację wzrokowo-motoryczną, takie jak zakręt przedśrodkowy. Te obszary są zaangażowane w planowanie i koordynację ruchów związanych z mową. Patrzenie na litery, wyrazy lub zdania może pobudzać te obszary w tworzeniu odpowiednich schematów ruchowych potrzebnych do prawidłowego wypowiadania dźwięków.
- Neuroplastyczność mózgu: mózg posiada zdolności do reorganizacji swojej struktury i funkcjonowania. Długotrwała stymulacja wzrokowa związana z podpowiedziami wzrokowymi może wpływać na reorganizację neuronalną tzn. wytworzenie przez mózg nowych połączeń neuronalnych, które usprawnią koordynację ruchową mowy.
Ważne jest, aby pamiętać, że mózg jest wysoko zindywidualizowanym organem, a reakcje na podpowiedzi wzrokowe mogą się różnić między osobami z apraksją. Dlatego konieczne jest indywidualne podejście terapeutyczne, uwzględniające preferencje i potrzeby danej osoby. Terapeuci mowy mogą wykorzystywać wiedzę na temat związków między obszarami mózgu odpowiedzialnymi za wzrok i mowę, aby dostosować metody terapeutyczne i pomóc osobom z apraksją rozwijać swoje umiejętności komunikacyjne.
Literatura:
„Motor Speech Disorders: Substrates, Differential Diagnosis, and Management” autorstwa Joseph C. Duffy – ta książka to kompleksowe źródło informacji na temat różnych zaburzeń mowy, w tym apraksji mowy. Zapewnia szeroki przegląd teorii, diagnozy i strategii terapeutycznych.
„Apraxia of Speech: Assessment and Treatment” autorstwa Diane L. Kendall – ta książka koncentruje się specjalnie na apraksji mowy i zawiera praktyczne wskazówki dotyczące oceny i terapii. Oferuje strategie interwencji terapeutycznej oparte na aktualnych badaniach i najlepszych praktykach.
„Acquired Neurogenic Communication Disorders: A Clinical Perspective” autorstwa Brooke Hallowell i Kathryn Yorkston – ta książka stanowi kompleksowe źródło informacji na temat różnych zaburzeń komunikacji neurogennej, w tym apraksji mowy. Omawia teoretyczne podstawy, ocenę i terapię.
„Speech Motor Control: New Developments in Basic and Applied Research” redagowane przez Ben Maassen – ta książka skupia się na kontrolowaniu ruchów mowy i dostarcza aktualnych informacji na temat podstaw neurofizjologicznych i teoretycznych zaburzeń mowy, w tym apraksji.
Wagner, S. (2010). Rapid Prompting Method: Research Review.
Bennie, M. (2014). Communication Options in Autism: A Critical Review.
Iyengar, S. S. (2013). Out of Autism: A Journey of Recovery for Otto Kedar.
Barry, J. (2019). Autistic in the Workforce: Inspiring True Stories of Autistic Entrepreneurs and Autistics Turned Professionals.
Mukhopadhyay, T. R. (2008). How Can I Talk If My Lips Don’t Move?: Inside My Autistic Mind.
Soma Mukhopadhyay „Developing Motor Skills for Autism Using Rapid Prompting Method: Steps to Improving Motor Function”
Warto również zajrzeć do czasopism naukowych z zakresu logopedii i neurologopedii, takich jak „Journal of Speech, Language, and Hearing Research” oraz „Aphasiology”, gdzie można znaleźć najnowsze badania i artykuły dotyczące apraksji mowy.
